ایران با تولید روزانه حدود ۲۵ میلیارد فوت مکعب گاز، بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز در خاورمیانه است، اما انتظار می‌رود قطر تا اوایل دهه ۲۰۳۰ با رشد چشمگیر تولید خود از ایران پیشی بگیرد. در این بین امارات و عربستان و اسرائیل هم ظرفیت تولید خود را افزایش می‌دهند و LNG سهم بیشتری برای بازارهای آسیایی و اروپایی خواهد داشت.
شرکت تحقیقاتی Rystad Energy به عنوان یکی از مهمترین مؤسسات تخصصی در زمینه تحقیقات بازار انرژی و تحلیل‌های مربوط به بخش بالادستی نفت و گاز در گزارشی جامع به بررسی روند تولید و صادرات گاز در خاورمیانه پرداخته است. در این گزارش که توسط کارشناسان ارشد Mrinal Bhardwaj، تحلیلگر ارشد بخش تحقیقات بالادستی، و Rahul Choudhary، معاون بخش تحقیقات بالادستی این شرکت تهیه شده، تحولات مهمی همچون رشد چشمگیر تولید گاز در کشورهای منطقه، افزایش ظرفیت‌های صادراتی، تاثیر تغییرات قیمت نفت و گاز، و نقش خاورمیانه به‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان را تا سال ۲۰۳۵ تحلیل می‌کند. همچنین این گزارش به پروژه‌های کلیدی در عربستان سعودی، ایران، قطر، عمان و امارات متحده عربی و تاثیر آن‌ها بر بازار جهانی گاز طبیعی مایع (LNG) می‌پردازد. مشروح گزارش که از سوی پایگاه خبری گاز بنیان ترجمه شده به شرح زیر است:
خاورمیانه در مسیر پیشی گرفتن از آسیا قرار دارد تا در سال ۲۰۲۵ به دومین تولیدکننده بزرگ گاز جهان تبدیل شود؛ جایگاهی که تنها پس از آمریکای شمالی خواهد بود. این پیش‌بینی بر پایه تحقیقات و تحلیل‌های مؤسسه Rystad Energy صورت گرفته است. تولید گاز در خاورمیانه از سال ۲۰۲۰ تاکنون حدود ۱۵ درصد افزایش یافته و این روند رشد، نشان‌دهنده عزم جدی تولیدکنندگان منطقه برای بهره‌برداری اقتصادی از ذخایر گاز و توسعه ظرفیت صادراتی در پاسخ به تقاضای جهانی است.
در حال حاضر، این منطقه روزانه حدود ۷۰ میلیارد فوت مکعب (Bcfd) معادل 1میلیارد و 960 میلیون مترمکعب گاز تولید می‌کند، که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ با رشدی ۳۰ درصدی و تا سال ۲۰۳۵ با رشدی ۳۴ درصدی همراه باشد. این رشد عمدتاً به لطف توسعه‌های مهم در کشورهای عربستان سعودی، ایران، قطر، عمان و امارات به‌دست خواهد آمد. تا سال ۲۰۳۰، این منطقه ۲۰ میلیارد فوت مکعب در روز معادل 560 میلیون مترمکعب به ظرفیت تولید خود خواهد افزود؛ که معادل نیمی از کل تقاضای فعلی گاز اروپا است.
این چشم‌انداز به شرطی تحقق می‌یابد که قیمت نفت برنت در سطح ۷۰ دلار در هر بشکه باقی بماند و قیمت گاز مبتنی بر نفت در محدوده ۷ تا ۹ دلار به ازای هر میلیون واحد حرارتی بریتانیایی (MMBtu) (3 تا 4 دلار برای هر متر معکب) نوسان داشته باشد. اگر قیمت‌ها به زیر ۶ دلار کاهش یابند، ممکن است پروژه‌های جدید به تعویق بیفتند و رشد پیش‌بینی‌شده حجم تولید تا سال ۲۰۳۰ از ۳۰ درصد به ۲۰ درصد یا کمتر کاهش یابد – بسته به شدت و مدت کاهش قیمت‌ها.
برای بهره‌برداری کامل از این رشد، منطقه در حال آماده‌سازی برای افزایش قابل‌توجه صادرات گاز است. تا سال ۲۰۳۰، خاورمیانه ۱۰ میلیارد فوت مکعب در روز گاز مازاد برای صادرات خواهد داشت، که آن را به یکی از تأمین‌کنندگان اصلی انرژی برای اروپا – که در تلاش برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه است – و همچنین بازارهای پررشد آسیایی تبدیل می‌کند. این گسترش با افزایش سالانه‌ای ثابت در تولید، حدود ۶ درصد در سال، پشتیبانی می‌شود؛ به‌طوری‌که انتظار می‌رود کل تولید منطقه تا پایان این دهه به ۹۰ میلیارد فوت مکعب در روز برسد.
براساس پیش‌بینی‌ها حدود نیمی از این 560 میلیون مترمکعب افزایش ظرفیت صرف پاسخ به تقاضای داخلی رو به رشد، به‌ویژه در بخش صنعت خواهد شد، و نیم دیگر آن برای صادرات اختصاص خواهد یافت. با امضای قراردادهای بلندمدت گازی بیشتر و افزایش حجم صادرات، خاورمیانه در مسیر تبدیل‌شدن به یک مرکز کلیدی انرژی برای کشورهایی است که به دنبال منابع پایدار و قابل‌اطمینان گاز طبیعی هستند.
بخش قابل توجهی از این گسترش از طریق پروژه‌های جدیدی حاصل خواهد شد که قادرند گاز را با هزینه‌ای کمتر از ۵ دلار به ازای هر هزار فوت مکعب (معادل 28 مترمکعب) تولید کنند. سه کشور حوزه خلیج فارس — قطر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی — پیشتاز این رشد مبتنی بر گاز هستند. در این میان، طرح توسعه بلندپروازانه میدان شمالی قطر قرار است ظرفیت گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) این کشور را تا پایان دهه جاری میلادی ۸۰ درصد افزایش دهد؛ از ۷۷ میلیون تن در سال به ۱۴۲ میلیون تن، آن هم با حفظ قیمت تمام‌شده رقابتی کمتر از ۶ دلار به ازای هر میلیون واحد حرارتی بریتانیایی (MMBtu).
هرچند کاهش قیمت به کمتر از ۶ دلار به ازای هر MMBtu برای سرمایه‌گذاری ایده‌آل نیست، اما پروژه‌های خاورمیانه‌ای به دلیل هزینه‌های پایین نقطه سر به سر — که معمولاً زیر ۵ دلار به ازای هر هزار فوت مکعب است — همچنان بسیار مقاوم باقی می‌مانند. حتی در شرایطی با قیمت‌های پایین به‌طور طولانی‌مدت، ما انتظار داریم تولید در این منطقه با رشد قابل‌توجهی همراه باشد. در چنین سناریویی ممکن است برخی تصمیمات نهایی سرمایه‌گذاری به تعویق بیفتند، اما تأثیر کلی آن بر میزان تولید باید محدود باقی بماند.
تا سال ۲۰۲۸، انتظار می‌رود که این منطقه ۶۰ میلیون تن در سال ظرفیت جدید به تولید اضافه کند، که بخش قابل توجهی از افزایش جهانی پیش‌بینی‌شده توسط ریستاد انرژی (معادل ۱۵۰ میلیون تن در سال) را شامل می‌شود. قطر با افزودن ۴۸ میلیون تن در سال از طریق پروژه‌های میدان شمالی شرقی و میدان شمالی جنوبی پیشتاز این توسعه است. امارات نیز ۱۰ میلیون تن در سال از پروژه LNG الرویس به این رشد کمک خواهد کرد و شرکت توتال‌انرژیز نیز در عمان پروژه Marsa LNG با ظرفیت ۱ میلیون تن در سال را توسعه می‌دهد. پیش‌بینی می‌شود این طرح‌ها بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داشته باشند که نشان‌دهنده تلاش راهبردی منطقه برای تقویت جایگاه خود در بازار جهانی LNG است.
نگاه ایران به صعود قطر، عربستان و امارات در تولید گاز
در حال حاضر، ایران با تولید حدود ۲۵ میلیارد فوت مکعب در روز (Bcfd)، پیشتاز تولید گاز در خاورمیانه است. پس از آن، قطر با ۱۶ میلیارد فوت مکعب در روز و عربستان سعودی با ۸ میلیارد فوت مکعب در روز در رتبه‌های بعدی قرار دارند. تولید گاز ایران که در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های غربی تقریباً راکد مانده بود، انتظار می‌رود تا پایان دهه حدود ۶ درصد افزایش یابد و به حدود ۲۶ میلیارد فوت مکعب در روز برسد. بخش عمده‌ای از این تولید از میدان گازی بزرگ «پارس جنوبی» تأمین خواهد شد؛ میدانی که اخیراً در جریان درگیری ایران و اسرائیل و به دنبال حمله هوایی اسرائیل، به‌صورت جزئی تعطیل شده بود.
در مقابل، قطر در مسیر رشدی چشمگیر قرار دارد، به‌طوری که پیش‌بینی می‌شود تولید گاز آن تقریباً ۵۰ درصد افزایش یابد و به ۲۴ میلیارد فوت مکعب در روز برسد. این رشد عمدتاً ناشی از توسعه مداوم میدان عظیم «شمال» است.
علاوه بر این دو کشور بزرگ تولیدکننده گاز، انتظار می‌رود امارات متحده عربی و عربستان سعودی هر کدام ۳ میلیارد فوت مکعب در روز به ظرفیت تولید خود اضافه کنند. همچنین پیش‌بینی می‌شود تولید گاز اسرائیل نیز پس از فازهای بعدی توسعه میدان‌های لویاتان و تامار، ۱.۵ میلیارد فوت مکعب در روز افزایش یابد. با وجود اینکه ایران به احتمال زیاد تا پایان این دهه بزرگ‌ترین تولیدکننده گاز خاورمیانه باقی می‌ماند، انتظار می‌رود قطر در اوایل دهه ۲۰۳۰ از آن پیشی بگیرد.
امارات و قطر در حال اجرای طرح‌های گسترده‌ای برای افزایش ظرفیت تولید خود هستند و این موضوع جایگاه راهبردی منطقه را به‌عنوان یکی از قطب‌های آینده تجارت جهانی LNG تقویت می‌کند. حجم جدید LNG تولیدشده در قطر و امارات عمدتاً برای خریداران آسیایی و اروپایی در نظر گرفته شده است، و قراردادها نشان‌دهنده تمایل قوی به بازارهای آسیایی هستند. شایان ذکر است که میزان قراردادهای خرید و فروش LNG رشد چشمگیری داشته و در بازه زمانی ۲۰۲۷ تا ۲۰۳۰ به اوج خود، یعنی حدود ۲۱ میلیون تن در سال (Mtpa)، رسیده است. در این میان، شرکت‌های ملی نفت چین و غول‌های بزرگ انرژی جهان از خریداران اصلی به شمار می‌روند.
