گاز بنیان: توافق‌های جدید نفتی بی‌پی و شل در لیبی و مصر را می‌توان بخشی از راهبرد غرب برای بازتعریف نفوذ ژئوپلیتیکی از طریق سرمایه‌گذاری انرژی در شمال آفریقا و خاورمیانه دانست. توافق‌هایی که مدلی شبیه به کمپانی هند شرقی در قرن 19 را دنبال می کنند.
در پی کاهش تدریجی تنش‌های ژئوپلیتیکی و افزایش تلاش‌ها برای بازیابی زیرساخت‌های انرژی، لیبی بار دیگر به یکی از کانون‌های استراتژیک در بازار جهانی نفت تبدیل شده است. دو غول نفتی بریتانیایی، شل و بی‌پی (Shell و BP)، در هفته گذشته قراردادهایی راهبردی با شرکت ملی نفت لیبی (NOC) امضا کردند تا فصلی جدید از سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری را در این کشور بحران‌زده آغاز کنند.
این توافق‌نامه‌ها فراتر از معاملات صرفاً اقتصادی‌اند؛ آن‌ها حامل پیام‌های امنیتی، ژئوپلیتیکی و حتی دیپلماتیک هستند که می‌توانند نقش لیبی را در آینده بازار انرژی جهان بازتعریف کنند.
حضور شرکت‌های نفتی؛ پوششی برای نفوذ استراتژیک؟
در چارچوب حقوق بین‌الملل انرژی، حضور شرکت‌های خارجی در میادین نفتی با مجوز دولت‌ها، آن‌ها را مجاز به ایجاد زیرساخت‌های پشتیبان و حتی استقرار پرسنل امنیتی خصوصی می‌کند. این روند عملاً به شرکت‌ها نوعی مصونیت عملی مشابه با سفارتخانه‌ها می‌دهد. الگویی که یادآور نقش تاریخی شرکت هند شرقی بریتانیا است.
برخی منابع امنیتی می‌گویند چین نیز با الگوبرداری از این مدل، در پروژه‌های انرژی مشابه در آفریقا و خاورمیانه فعال شده است. شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، به گفته منابع آگاه، از طرفداران این نوع هم‌پوشانی تجارت و سیاست در سیاست خارجی پکن است.
بازآرایی زنجیره انرژی؛ از اوکراین تا مصر
حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲، آغازگر تحولی عظیم در سیاست انرژی غرب بود. کشورهای عضو ناتو، به رهبری بریتانیا و آمریکا، به‌سرعت در پی منابع جایگزین برای قطع وابستگی به نفت روسیه برآمدند. لیبی، عراق و مصر به‌سرعت در دستور کار قرار گرفتند.
مصر اکنون به میدان رقابت تازه‌ای میان غرب، چین و روسیه تبدیل شده است. شل و شورون در پروژه‌های گازی «سامین شمالی» و «آتول شمال‌غربی» نقش کلیدی دارند. بی‌پی نیز تا ۳.۵ میلیارد دلار برای توسعه گاز مصر در سه سال آینده سرمایه‌گذاری خواهد کرد؛ رقمی که ممکن است دو برابر شود.
سوریه، گام بعدی در بازی بزرگ انرژی
اطلاعات منابع امنیتی حاکی از آن است که آمریکا و بریتانیا در دسامبر گذشته موفق به برکناری بشار اسد شده‌اند؛ اتفاقی که به ورود شرکت‌های غربی به بخش انرژی سوریه منجر خواهد شد. این حضور، ادامه استراتژی گسترده‌تر غرب برای تسلط بر نقاط ژئواستراتژیک انرژی است.
چرا لیبی دوباره در کانون توجه قرار گرفته است؟
لیبی با دارا بودن نهمین ذخایر اثبات‌شده نفت در جهان (۴.۹ میلیارد بشکه) و برآورد ۴۸ میلیارد بشکه ذخایر اثبات‌نشده، ظرفیتی عظیم برای بازسازی صنعت نفت دارد. پس از سال‌ها درگیری داخلی و کاهش شدید تولید، از سال ۲۰۲۴ تولید نفت این کشور به ۱.۴۲ میلیون بشکه در روز رسیده و هدف NOC رسیدن به ۲ میلیون بشکه تا سال ۲۰۲۸ است.
در مزایده جدید سال ۲۰۲۵ برای ۲۲ بلوک اکتشافی، ۳۷ شرکت بین‌المللی از جمله شل، بی‌پی، انی، توتال، و رپسول شرکت کرده‌اند. نرخ بازگشت سرمایه (IRR) برای شرکت‌ها در قراردادهای جدید به ۳۵.۸٪ افزایش یافته که نسبت به نرخ سابق ۲.۵٪، جهشی چشمگیر محسوب می‌شود.
ذخایر استفاده‌نشده؛ برگ برنده لیبی در رقابت انرژی
با وجود ۹۱ میلیارد بشکه منابع کشف‌نشده، لیبی بزرگ‌ترین دارنده ذخایر نفتی در آفریقا محسوب می‌شود. بسیاری از بلوک‌های خشکی و دریایی هنوز مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند. برای اروپا که به دنبال منابع غیرروسی انرژی است، لیبی یک فرصت طلایی و ارزان به شمار می‌رود.
بی‌پی به‌تازگی تفاهم‌نامه‌ای برای توسعه میادین سریر و مسلّه در حوضه سرت و نیز پروژه‌هایی در کرکوک عراق امضا کرده است. شل نیز تمرکز خود را بر میدان نفتی العطشان در جنوب لیبی قرار داده و در کنار آن، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در پروژه‌های گازی دریای مدیترانه در مصر انجام داده است.
چالش‌ها و فرصت‌های لیبی؛ بازی با ریسک بالا
هرچند ثبات نسبی برقرار شده، اما خطرات همچنان پابرجاست. زیرساخت‌های آسیب‌دیده مانند تعطیلی پالایشگاه زاویه در ۲۰۲۴، حضور شبه‌نظامیان مسلح، و رقابت میان گروه‌های خارجی (مانند گروه واگنر روسیه در شرق و شرکت TPAO ترکیه در غرب) از مهم‌ترین موانع‌اند.
با این حال، مدل جدید قراردادهای لیبی به‌گونه‌ای طراحی شده که تقسیم ریسک و سود بین دولت و شرکت‌های خارجی به‌صورت متوازن انجام شود. از سوی دیگر، وابستگی رو به رشد اروپا به منابع انرژی غیرروسی، مسیر لیبی را به‌عنوان تأمین‌کننده‌ای مطمئن، هموار می‌سازد.
لیبی امروز نه‌فقط به‌عنوان یک میدان نفتی بکر، بلکه به‌مثابه بستری ژئوپلیتیکی برای بازیگران بین‌المللی شناخته می‌شود. سرمایه‌گذاری شرکت‌هایی مانند شل و بی‌پی، تنها گام نخست در فرآیند بلندمدت بازتعریف نقشه انرژی منطقه است. اگرچه ریسک‌ها پابرجا هستند، اما آنچه در حال شکل‌گیری‌ست، ائتلافی از منافع انرژی، امنیت و سیاست خارجی در یکی از پرچالش‌ترین مناطق جهان است.
نفت لیبی، سرمایه‌گذاری شل و بی‌پی، بازار انرژی آفریقا، ثبات سیاسی لیبی، امنیت انرژی اروپا، قراردادهای نفتی جدید
